Autor: Bronisław Wątroba (bronek.notgeld@elsat.net.pl,
Moja
miłość - numizmatyka)
W związku z pewnym wzrostem zainteresowania tematem pieniądza zastępczego
polskich zbieraczy, jak również osób pasjonujących się historią naszej
"małej ojczyzny", warto przedstawić na tych łamach notgeldy
wydawane specjalnie dla potrzeb ludności GOP-u. Pieniądz ten jest o tyle
ciekawy, że zapewniono mu pełny obieg na stosunkowo dużym obszarze, eliminując
tym samym podstawową uciążliwość w posługiwaniu się banknotami zastępczymi.
Oczywistym minusem był jednak i w tym przypadku typowy, krótki okres ważności.
Jesienią 1918 roku Bank Rzeszy wręcz nakłaniał władze większych miast do
emisji pieniądza zastępczego o stosunkowo wysokich nominałach. Wiązało się
to z ówczesną sytuacją polityczną Niemiec (porażka na froncie, kapitulacja
i rewolucyjne wrzenie), co miało niewątpliwy wpływ na wyraźnie odczuwany
niedostatek państwowego pieniądza na rynku. W dużych miastach i ośrodkach
przemysłowych sytuacja była szczególnie uciążliwa. Tak więc następujące
miasta i powiaty: Bytom, Gliwice, Zabrze, Katowice, Królewska Huta (dzisiejszy
Chorzów), Pszczyna, Rybnik i Tarnowskie Góry wydały wspólny pieniądz o
nominałach 5, 10, 20 marek, na łączną kwotę 25 milionów marek. Taką
wartość miało w każdym bądź razie zabezpieczenie tej emisji, choć
prawdopodobnie samych banknotów puszczono w obieg na nieco większą sumę.
Notgeldy te drukowano w Głogowie na papierze posiadającym znaki wodne, a
dodatkowym zabezpieczeniem była okrągła, sucho tłoczona pieczęć z
niemieckim orłem i biegnącym otokowo napisem "Oberschlesischer
Industriebezirk". Wszystkie były numerowane, przy czym nominał 5 marek
istnieje w trzech odmianach związanych z oznaczeniem serii. Na pozostałych dwóch
nominałach serii nie określono. Awersy walorów są podobne, z oznaczeniem
wartości, suchą pieczęcią i spisem wystawców (emitentów). 5 i 10 marek
jest w tonacji zielono- niebieskiej, a 20 marek w szaro-niebieskiej. Rewersy
natomiast są odmienne i przedsta- wiają: 5 marek - fragment kopalni,
10 marek - całą kopalnię,
20 marek - pracę w zakładzie metalurgicznym (huta "Królewska").
Nie podano daty emisji, lecz najprawdopodobniej wprowadzono je do obiegu z końcem
listopada 1918 roku. Data ważności tych walorów jest identyczna: 01.IV.1919
rok.
Na tym jednak wspólna działalność emisyjna wymienionych miejscowości GOP-u
się nie skończyła. Nieco później wydano bowiem notgeld o nominale 25 fenigów,
bardzo przydatnym i usprawniającym obieg pieniądza na lokalnym rynku. W
spisie wystawców tego nisko- nominałowego banknotu nie podano jednak już
Pszczyny. Na terenie tego miasta i powiatu obiegały wtedy lokalne niskonominałowe
bony, więc władze miejskie prawdopodobnie nie były zainteresowane współpracą
w tym zakresie. Niestety, tym razem też nie podano daty emisji, a jedynie datę
ważności: 30.IX.1919 rok. Sam walor, tak jak inne, produkowano w Głogowie na
papierze za znakami wodnymi, oznaczając serię i numerację.
Kolejnym, ostatnim już wprowadzonym do obiegu pieniądzem zastępczym, jest późniejsza
wersja nominału 25 fenigów, o mniejszych wymiarach i szacie graficznej, lecz
również z oznaczeniem serii i numeracją. Daty wydania tradycyjnie nie określono,
a jedynie datę ważności: 31.XII.1919 rok. Planowano zresztą kolejne wydania
banknotów o wyższych nominałach, zastępujących te które w kwietniu 1919
roku traciły ważność. Dowodem na to jest zachowany projekt waloru z datą ważności do 31.XII.1919 r. Możliwe, że
zachowały się też odmienne projekty tego i innych nominałów. Do samej
emisji jednak już nie doszło, prawdopodobnie z uwagi na opór władz
zwierzchnich. Pieniądz tego typu nie był przecież pełnoprawnym środkiem płatniczym.
Władze państwowe, jak też poszczególnych prowincji, popierały to
przymuszone koniecznością, lecz równie często starały się też ograniczać
to zjawisko.
Skompletowanie dzisiaj wszystkich notgeldów GOP-u, choć nie ma ich wiele, nie
jest sprawą łatwą. Co prawda nie są to jakieś unikaty, ale na naszym rynku
kolekcjonerskim pozycje o wyższych nominałach spotyka się raczej
rzadko. Łatwiej zdobyć już te o wartości 25 fenigów, z reguły jednak są
w gorszych stanach zachowania. Warto jednak się tymi banknotami zainteresować,
wszak są to ciekawe w sensie historycznym walory, mogące być ozdobą każdego
zbioru notgeldów, obejmującego tereny ówczesnych prowincji niemieckich, leżących
w granicach dzisiejszej Polski.
|