Rys historyczny

Od pierwszej wzmianki do pierwszej wojny światowej

Początki Knurowa sięgają wczesnego średniowiecza. Po raz pierwszy odnotowano istnienie Knurowa w dokumencie "Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego" ("Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis"). Oficjalnie przyjmuje się, że dokument ten pochodzi z około 1305 roku i ta data traktowana jest jako cezura dla Knurowa. Najnowsze badania "Śląskiego kodeksu dyplomatycznego" ("Codex diplomaticus Silesiae") wykazały, że "Księga..." została założona już około 1295 roku, dzięki inicjatywie późniejszego biskupa krakowskiego Jana Muskaty z Muchowca.  "Księga ..." obejmowała spis wszystkich wiosek, obowiązanych do daniny rocznej na rzecz stolicy biskupiej. Dosłowne brzmienie fragmentu "Księgi...", w którym wymieniono po raz pierwszy Knurów, brzmi: "Także w Knurowie jest 24 łanów płacących wiadrunki" ("Item in Cnurowicz sunt XXIIII, mansi solventes fertones").

Kolejnym ważnym dokumentem, w którym wymieniany jest Knurów, jest akt sprzedaży knurowskiego sołectwa z roku 1455. Akt sprzedaży został sporządzony w kancelarii Konrada X Białego (księcia oleśnickiego) i potwierdza on fakt sprzedania przez Hajna urzędu knurowskiego sołtysa, Stankowi z Czekanowa oraz jego spadkobiercom. Dokument został sporządzony w języku niemieckim i świadczy on o randze sołtysa Knurowa. Można wnioskować z treści tego dokumentu, że do połowy XV wieku nie było w Knurowie dziedzica, bo gdyby takowy był to sołtys nie mógłby sprzedać swojego urzędu przez jego zgody. Z tego wynika również, że Knurów podlegał bezpośrednio księciu panującemu nad Ziemią Gliwicką, której Knurów był częścią.

W 1458 roku pojawia się pierwsza wzmianka o Krywałdzie (założyli go prawdopodobnie niemieccy koloniści z Szywałdu, stąd nazwa niemiecka: Krahenwald czyli Wroni Las), zaś o Szczygłowicach pierwszy raz wspomina się w dokumencie z roku 1531. W 1482 roku właścicielem Knurowa zostaje starosta górnośląski Jan Bielik. Z dokumentu pochodzącego z roku 1522, pochodzi pierwsza wzmianka o knurowskich ziemianinach. W dokumencie tym książę opolski Jan II Dobry potwierdził, że Mikołaj Knurowski sprzedał za 60 zł połowę działu wsi Knurów, Wilczkowi - panu na Dębieńsku.

W tym miejscu należy powiedzieć kilka słów o etymologii (pochodzeniu) nazwy miasta. Knurów to nazwa słowiańska i prawdopodobnie wywodzi się od pierwotnego właściciela tej osady, Knura (Knurów to osada Knura czyli Knurów majątek). Jest więc to nazwa dzierżawcza. Właściciele Knurowa na przestrzeni wieków bardzo często się zmieniali. W 1575 roku zanikło nazwisko pierwszych właścicieli (Knurowskiego, Lańskiego, Wilczka).

W 1626 roku właścicielem Knurowa i Krywałdu został Adam Goszycki. Kosztowało go to 13 tysięcy talarów. To on ufundował dzwony do kościoła pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Dzwony te zostały odlane w 1655 roku w Lotaryngii. Od roku 1730 właścicielem Knurowa i Krywałdu został zakon cysterski z pobliskich Rud (Raciborskich). W ten sposób została zerwana więź Knurowa z Ziemią Gliwicką. 33 lata później cystersi sprzedają te dwie miejscowości hrabiemu Józefowi Węgierskiemu z Pilchowic, właścicielowi stanowego państewka rybnickiego. W latach 1756-1763 trwała na Śląsku tzw. wojna siedmioletnia. W wyniku tych wojen Knurów znalazł się w granicach państwa pruskiego. W 1785 roku Knurów i Krywałd wchodzą w skład majoratu ordynacji pilchowickiej, utworzonej, dzięki zgodzie króla pruskiego, przez wspomnianego, hrabiego Józefa Węgierskiego. W 1788 roku król pruski odkupuje państwo rybnickie, obejmując je własną administracją. Od tej pory mieszkańcy Knurowa mieli obowiązek składania hołdu pruskiemu królowi. W 1818 roku utworzony został powiat rybnicki, w skład którego weszły m.in. Knurów, Krywałd i Szczygłowice. Kolejna zmiana właściciela Knurowa następuje w roku 1837, kiedy to hrabia Limburg Strum kupuje, za 240 tysięcy talarów, cały majorat pilchowicki od hrabiego Węgierskiego. 10 lat później Knurów staje się własnością Gustawa Paczyńskiego. Po jego śmierci, w 1899 roku, właścicielką Knurowa zostaje jego siostra Małgorzata, od której w 1900 roku odkupuje Knurów kupiec z Katowic - Gwidon Frenzel (koszt nabycia 500 tysięcy marek). Nie cieszył on się długo tą własnością, gdyż 7 czerwca 1902 roku skarb państwa pruskiego odkupuje od niego Knurów (wraz z Czuchowem), płacąc 1,73 mln marek. Powodem dla którego państwo pruskie zapłaciło tak dużo jest fakt odkrycia na tym terenie bogatych złóż węgla kamiennego. 

Pierwszych wierceń na terenie Knurowa dokonano już w 1880 roku. Drążenie szybów rozpoczęto w 1903 roku, a już rok później w 1904 roku pierwszy szyb był gotowy, który nazwano "Von Velsen". Nazwa ta pochodzi od nazwiska pierwszego kierownika kopalni. Pole węglowe pod Knurowem podzielono na wschodnie i zachodnie, a szyb na polu zachodnim nazwano "Guido", którego wiercenie rozpoczęto w 1908 roku. Bogate złoża węgla, przede wszystkim węgla koksującego, przyczyniły się do zbudowania koksowni. Pierwsza bateria koksownicza została uruchomiona w 1913 roku. Jednak starszym zakładem od kopalni i koksowni była, fabryka prochu, którą nazwano "Lignoza". Fabryka ta powstała w Krywałdzie, na parceli leśnej, którą zakupiła w 1875 roku Zjednoczona Reńsko-Westfalska Fabryka Prochu. Fabryka ta produkowała czarny proch na potrzeby powstającego górnictwa.

Rozwój górnictwa (i w ogóle przemysłu) powoduje zmiany demograficzne w Knurowie, jak i na całym Górnym Śląsku. Na tych terenach gwałtownie wzrasta liczba mieszkańców. W ciągu czterdziestu lat (1871-1911) ludność Knurowa, Krywałdu i Szczygłowic powiększyła się kilkakrotnie. Ze zmianami demograficznymi następują również zmiany socjalno-bytowe. Dla przybywających do Knurowa nowych pracowników kopalń powstały kolonie mieszkaniowe. Oprócz domów mieszkalnych wybudowano również hotel, restaurację oraz szereg sklepów wzdłuż dzisiejszej ulicy Niepodległości. W 1912 roku powstała lecznica bracka. Szpital ten posiadał 200 łóżek i przeznaczony był dla miejscowej ludności, szczególnie dla pracowników knurowskich zakładów przemysłowych. Kolejną inwestycją na terenie Knurowa było powstanie linii kolejowej. 15 lipca 1908 roku otwarto pierwszy odcinek o długości 6 km, łączący Gierałtowice z Knurowem. Drugi odcinek, o długości 12 km, z Knurowa do Rzędówki oddano do użytku 1 października 1909 roku. Ta inwestycja umożliwiła połączenie Knurowa z Rybnikiem, co stało się koniecznością, w związku z rozbudową kopalni. W 1904 roku powstała droga łącząca Knurów z Gliwicami. Dziesięć lat później, w 1914 roku, wybudowany został przez ks. Władysława Robotę Dom Związkowy. 7 lutego 1916 roku zostaje reaktywowana knurowska parafia kościoła rzymsko-katolickiego pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Gwałtowny rozwój przemysłu został zahamowany w związku z wybuchem pierwszej wojny światowej.